Hurtownia Manufaktury – opowieść zaklęta w murach

Mieszkańcy Zagłębia Dąbrowskiego przywykli do tego, że historia ich przodków rozbrzmiewa w bruku ulic i ceglanych fasadach dawnych fabryk. Jednak dopiero Hurtownia Manufaktury pozwala usłyszeć ten wielogłos w pełnej skali i sprawia, że międzywojenny rytm miast staje się niemal namacalny. Szlak łączy Będzin, Sosnowiec i Dąbrowę Górniczą w sposób, którego nie da się doświadczyć ani z okna samochodu, ani z kart muzealnego katalogu. Podążając wyznaczoną linią, mijamy miejsca, w których przed niemal stuleciem wibrowały maszyny drukarskie, pachniało świeżo wypalanym mydłem sodowym, a z okien unosił się słodki aromat czekolady z cukierni braci Fajnhind. Każda tablica odsłania fragment mozaiki stworzonej z prasowych ogłoszeń, książek adresowych i kalendarzowych informatorów, które w latach trzydziestych przekonywały mieszkańców, że nowoczesność jest na wyciągnięcie ręki. Gdy przystaniesz pod jedną z nich i przytkniesz dłoń do chłodnego metalu, wyczujesz wypukłość liter, które niegdyś krzyczały do przechodniów obietnicą stałej pensji, rabatu na garnitur albo szklanki chłodnej lemoniady. Szlak, choć stworzony współcześnie, tętni dawnym życiem i pozwala poczuć, że historia to nie tylko daty i nazwiska, lecz sprawy codzienne – dym z komina, stukot tramwaju, zapach świeżo mielonej kawy. Ścieżka prowadzi zarówno przez reprezentacyjne aleje, jak i boczne zaułki, w których echo dawnej pracy miesza się z dzisiejszym rozmachem loftowych remontów, dzięki czemu łatwiej zrozumiesz, iż coworkingi wyrastają na tym samym gruncie, na którym niegdyś powstawały kuźnie i składy galanteryjne.

Idee Hurtowni Manufaktury narodziły się w murach Fundacji Brama Cukermana, która od lat ratuje od zapomnienia żydowskie i polskie dziedzictwo Zagłębia. Do współpracy zaproszono Starostwo Powiatowe w Będzinie oraz urzędy miejskie Sosnowca i Dąbrowy Górniczej, bo tylko wspólny wysiłek mógł nadać projektowi skalę odpowiadającą jego ambicjom. W archiwach, bibliotekach i prywatnych szufladach wolontariusze odnaleźli dziesiątki zapomnianych nazw firm, spółek akcyjnych, spółdzielni i organizacji społecznych, które w okresie międzywojennym budowały lokalny dobrobyt, eksportowały węgiel, produkowały rowery oraz szkoliły przyszłych inżynierów. Wyłania się z tego obraz regionu nie jako peryferyjnego zaplecza Górnego Śląska, lecz dynamicznego laboratorium pomysłów, w którym innowacje technologiczne mieszały się z wielokulturową energią napływających zewsząd ludzi. Hurtownia Manufaktury nie gloryfikuje jednak jedynie sukcesów – zwraca uwagę także na zniknięcia, bankructwa i kryzysy, przypominając, że krajobraz gospodarczy bywa tak kruchy, jak ówczesne kryształowe kieliszki z dąbrowskiej huty. Na styku tych elementów powstaje żywy przewodnik, który zamiast moralizować, zaprasza do samodzielnego interpretowania historii, bo pamięć to wspólna odpowiedzialność, a nie wykuta w kamieniu deklaracja.

Struktura szlaku jest prosta – w centrum każdego z trzech miast znajdziesz kilkanaście tablic tworzących gęstą sieć punktów. Z myślą o wygodzie odbiorców przygotowaliśmy interaktywną mapę online, którą otworzysz na telefonie, oraz elegancki, składany folder dla miłośników tradycyjnego papieru. Oba narzędzia prowadzą tę samą trasę, ale każde robi to we własnym tempie; mapa reaguje na gesty palców, folder szeleszczący w dłoni przypomina, że analogowe przyjemności bywają niezastąpione. Doświadczenie uzupełnia niniejsza strona, gdzie znajdziesz rozwinięte biogramy firm, reprodukcje reklam i fotografie z epoki cyfryzowane, abyś mógł przyjrzeć się detalom bez lupy. Jeżeli jesteś wzrokowcem, spodobają Ci się kolorowe grafiki zachęcające do kupna maszyn do szycia „Mewa”; jeżeli wolisz liczby, przeanalizuj tabele zatrudnienia w hucie „Bankowa”, a miłośnicy anegdot odkryją w zakładce Materiały historię obwarzanków sprzedawanych przez pana Mundka Bazanta tuż przed wybuchem kryzysu ’29. Kolejne aktualizacje przyniosą nagrania audio i wywiady z wnukami przedsiębiorców, dzięki czemu projekt pozostanie otwarty, tak jak dawne rzemieślnicze bramy, przez które wjeżdżały ciężarówki pełne pomysłów.

Dlaczego nazwa „Hurtownia Manufaktury”?

Nazwa projektu rodzi często uśmiech, bo kojarzy się z magazynem pełnym towarów, a nie z miejskim szlakiem. Dokładnie taki efekt chcieliśmy osiągnąć, sygnalizując, że nasze miasta zawsze były wielkim składem idei, ambicji i produktów, w którym różne kultury handlowały ze sobą bez uprzedzeń. W czasach, gdy pociągi z węglem ruszały do portu w Gdyni, a wagony z włókienniczymi tkaninami mknęły na Bałkany, zagłębiowskie przedsiębiorstwa tworzyły specyficzny ekosystem – energochłonny, lecz niesłychanie kreatywny. Hurtownia Manufaktury nie jest więc dosłowną hurtownią, lecz metaforycznym magazynem historii, do którego wszyscy możemy zajrzeć, aby wyciągnąć z półki inspirację dla własnych działań. Inspirację tę podszeptały stare reklamy proszków do prania „Herkules”, gdzie drukarz dopisał odręcznie: „w hurcie taniej”, przypominając, że skala i współdzielenie zasobów były filarami lokalnej ekonomii. Podobnie dzisiaj, gdy łączymy wiedzę archiwistów, pasję regionalistów i umiejętności programistów, korzystamy z efektu skali, by stworzyć projekt większy niż suma jego części. Nie chcieliśmy jednak brzmieć zbyt poważnie, dlatego drugi człon – „manufaktury” – wnosi rzemieślniczą czułość i pokazuje, że treść wciąż powstaje rękami ludzi, nie automatem. Dzięki temu każdy, kto dołącza do zespołu, czuje, że dokłada własny ścieg do wspólnego gobelinu, a data założenia huty spleciona jest tu z zapachem rosołu w barze robotniczym.